Hormonalna Terapia Zastępcza – czyli czym jest HTZ

Od zawsze ludzie dążyli do zachowania dobrego wyglądu, samopoczucia i zdrowia przez jak najdłuższe lata. Obecnie dzięki rozwojowi nauki wiadomo już, że oprócz właściwej diety czy regularnej aktywności fizycznej, to równowaga hormonalna w naszym organiźmie, jest kluczem do zahamowania procesów starzenia i polepszenia jakości życia. Z wiekiem obserwuje się zazwyczaj spadek stężenia hormonów, zwłaszcza hormonów płciowych, jednak dzięki hormonalnym terapiom zastępczym możliwe jest uzupełnienie niedoborów poszczególnych hormonów.

Przez wiele lat o hormonalnych terapiach zastępczych mówiło się tylko w kontekście kobiet w okresie menopauzy, jednak mężczyźni są tak samo narażeni na niedobory hormonów jak kobiety wraz z upływem lat lub w wyniku określonych chorób. Niestety temat nadal pozostaje tabu nawet wśród samych lekarzy, ponieważ mało który lekarzy posiada adekwatną wiedzę do prowadzenia pacjentów na hormonalnej terapii zastępczej, a w Polsce leczeniem hormonalnym zajmuje się mała grupa endokrynologów lub andrologów. Ponadto wielu lekarzy jest sceptycznie nastawiona do przepisywania hormonów, ze względu na częstość nadużywania sterydów anaboliczno- androgennych wśród sportowców w ramach dopingu. Należy jednak pamiętać, że niedobór określonego hormonu jest chorobą i uznanym wskazaniem do leczenia, co doskonale pokazuje placówka Revital.Clinic, dysponująca dwoma andrologami i hematologiem specjalizującymi się w tematyce HTZ.

Jak to działa, czyli trochę fizjologii

Układ hormonalny człowieka jest regulowany przez oś podwzgórze- przysadka- nadnercza. Podwzgórze wytwarza hormony nazywany liberynami (tyreoliberyna, kortykoliberyna, gonadoliberyna, somatoliberyna, prolaktoliberyna), które pobudzają przysadkę do produkcji hormonów i statyny, które hamują jej działanie (somatostatyna, prolaktostatyna). Ponadto podwzgórze wytwarza inne hormony działające na tkanki obwodowe- oksytocyna, wazopresyna. W wyniku działania gonadoliberyn, przedni płat przysadki produkuje i uwalnia hormony takie jak folikulotropina (FSH)i lutropina (LH). FSH u kobiet stymuluje w jajnikach komórki ziarniste pęcherzyka Graafa, z kolei u mężczyzn działa na komórki Sertolego kanalików nasiennych (1) .

U mężczyzn po włączeniu testosteronu w ramach hormonalnej terapii zastępczej, dochodzi do zablokowania osi podwzgórze- przysadka- nadnercza w związku z czym konieczne jest regularne przyjmowanie testosteronu, aby utrzymać jego prawidłowy poziom. W trakcie terapii u większości mężczyzn obserwuje się utratę lub zmniejszenie płodności. Wielu mężczyzn obawia się o swoją płodność rezygnując z hormonalnych terapii zastępczych jednocześnie skazując się na złą jakość życia i powikłania związane z niedoborem testosteronu. Należy stanowczo podkreślić, że jeśli terapia prowadzona jest zgodnie z wytycznymi, w oparciu o odpowiednią profilaktykę (regularne kontrole lekarskie, badania krwi, odpowiedni styl życia, regularne przyjmowanie leków takich jak gonadotropina kosmówkowa) przez doświadczoną kadrę lekarską, to obniżenie płodności jest przejściowe i odwracalne. W przypadku, gdy pacjent chce zrezygnować z terapii (np. gdy stara się o dziecko) konieczne jest specjalne leczenie farmakologiczne mające na celu przywrócenie prawidłowej funkcji osi podwzgórze – przysadka – nadnercza. W przypadku prawidłowo prowadzonej terapii, po terapii płodność jest zachowana (2).U kobiet sprawa jest o tyle prostsza, że nie dochodzi do zablokowania hormonów płciowych przez wyżej wymieniony układ.

W przypadku terapii hormonalnych należy także zróżnicować czym jest hormonalna terapia zastępcza w odniesieniu do przyjmowania hormonów w dopingu w sporcie. Wielu ludzi błędnie postrzega fakt wykorzystywania hormonów, wokół których narosło wiele mitów, które w żaden sposób nie są poparte dowodami naukowymi, a jedynie doniesieniami i pojedynczymi przypadkami klinicznymi dotyczącymi stosowania sterydów anaboliczno- androgennych. Niedobór testosteronu jest jednostką chorobową, która, zgodnie z wytycznymi lekarskimi, wymaga leczenia a ścisły nadzór lekarski pozwala na bezpieczne prowadzenie terapii oraz odniesienie wielu korzyści pacjentom. Z kolei wykorzystywanie hormonów w celu dopingu w dużych dawkach (przez wielu potocznie nazywanych ,,bombą”) nie ma nic wspólnego z terapią medyczną i wiąże się z szeregiem powikłań zdrowotnych, a także skutków ubocznych. Niejednokrotnie środki stosowane w takich przypadkach, pochodzą z niewiadomych źródeł, są podrabiane i zanieczyszczone, co dodatkowo może prowadzić do utraty zdrowia, z życiem włącznie!

Już wkrótce rozpoczynamy konsultacje andrologiczne – online.

Zagrożenia

Niedobór hormonów płciowych jest istotnym czynnikiem ryzyka wielu chorób, w tym najistotniejsze: chorób sercowo- naczyniowych. Na podstawie badań naukowych, wiemy z całą pewnością, że niedobór testosteronu u mężczyzn powoduje miażdżycę, hipercholesterolemię, zwiększa ryzyko zawału serca czy udaru mózgu (3). Ponadto jego niedobór prowadzi do osteoporozy, otyłości, cukrzycy lub insulinooporności, oraz zmniejszenia masy mięśniowej. Dużym problemem są zaburzenia libido, problemy z erekcją a także zaburzenia snu czy depresja. U kobiet obserwuje się niekorzystne skutki zdrowotne związane z niedoborem estrogenu, progesteronu i testosteronu. W przypadku kobiet, oprócz chorób sercowo- naczyniowych dużym problemem jest depresja, otyłość, wypadanie włosów czy osteoporoza (4,5). Niektórzy badacze postulują związek niedoborów hormonalnych z rozwojem niektórych chorób nowotworowych. Po 25 roku życia u każdego z nas dochodzi do powolnego, stopniowego zmniejszania się produkcji hormonów, u wielu osób obserwuje się istotny niedobór hormonów już nawet po czterdziestym roku życia. W praktyce Revital.Clinic, najmłodszy Pacjent z niedoborem testosteronu był poniżej 18 roku życia! Niedobór określonych hormonów oprócz powodowania istotnych konsekwencji zdrowotnych w sposób znaczący obniża komfort życia. Niestety w wielu przypadkach niedobory są częste nierozpoznawane, a jego konsekwencje są przypisywane innym chorobom. Przykładem może być depresja, kiedy to zamiast badań hormonalnych pacjentom zaleca się włączenie leków przeciwdepresyjnych.

View this post on Instagram

Rodzina #RevitalTeam powiększyła się! ? Do naszego zespołu dołączył DRUGI androlog, Doktor Jerzy Zabul. Już teraz uruchomiliśmy zapisy na najbliższą środę 30 stycznia! Kontakt: 507-808-878 #androlog #HTZ #TRT

A post shared by Klinika Revital Gdynia (@revital.clinic) on Jan 24, 2019 at 2:35am PST

Styl życia

W dzisiejszych czasach niedobory hormonalne nierzadko są spowodowane naszym stylem życia. Pomimo, że jest wiele badań, które wskazują, że u palaczy tytoniu poziom testosteronu jest wyższy niż u osób niepalących to rutynowo jednak zalecamy rzucenie palenia tytoniu ze względu na istotnie zwiększone ryzyko powikłań sercowo- naczyniowych (6,7).

U każdego pacjenta, zwłaszcza takiego u którego planujemy włączenie hormonalnej terapii zastępczej zalecamy przede wszystkim modyfikację diety, która opiera się na zmniejszeniu podąży kalorii (w przypadku osób z nadwagą czy otyłością) oraz redukcji wysoko przetworzonej żywności. Niejednokrotnie sama modyfikacja diety pozwala na zwiększenie produkcji hormonów płciowych (8). Warto jest jednak skonsultować się każdorazowo z dietetykiem tak, aby zmaksymalizować efekty hormonalnej terapii zastępczej i jednocześnie zminimalizować ryzyko związane z miażdżycą lub nieprawidłową tolerancją glukozy. Od wielu lat zresztą postuluje się związek odpowiedniej diety z wydłużeniem czasu życia (9).

Od czego zacząć?

Jeśli lekarz lub sam mężczyzna podejrzewa u siebie niedobór hormonów powinien wypełnić formularza ADAM (dostępny w Revital.Clinic podczas badań).

Pacjent odpowiada na pytania:

• Czy obserwuje brak popędu płciowego?

• Czy odczuwa brak energii?

• Czy obserwuje spadek siły mięśniowej lub obniżenie odporności na wysiłek fizyczny?

• Czy odnotował spadek zadowolenia z życia?

• Czy obniżył się mu się wzrost?

• Czy bywa smutny i/lub w złym humorze?

• Czy wzwody członka są słabsze?

• Czy zauważył ostatnio obniżenie aktywności ruchowej?

• Czy jest śpiący po obfitym posiłku (obiedzie)?

• Czy miał ostatnio trudności w wykonywaniu pracy zawodowej?

Jeśli na pytania od pierwszego do siódmego lub trzy inne odpowiesz TAK, możesz podejrzewać u siebie niedobór testosteronu. Aby być pewnym, należy skontaktować się z lekarzem i wykonać dodatkowe badania hormonalne, które potwierdzą lub wykluczą rozpoznanie. Rozpoznanie niedoboru testosteronu opiera się na stwierdzeniu objawów przedmiotowych i podmiotowych niedoboru androgenów oraz znacząco obniżonego stężenia testosteronu w surowicy krwi (wiarygodna ocena powinna opierać się na dwóch niezależnych pobraniach krwi). Należy pamiętać, że nawet zdrowi, bezobjawowi mężczyźni powinni rutynowo oznaczać u siebie poziom testosteronu wolnego i całkowitego między 25 a 30 rokiem życia, aby wiedzieć jaki jest ich ,,wyjściowy” poziom testosteronu, który powinni utrzymywać jak najdłużej w trakcie kolejnych lat życia.

Jak wygląda procedura HTZ?

Pacjenci u których planowane jest włączenie hormonalnej terapii zastępczej powinni mieć wykonany kompleksowy panele badań krwi, aby wykluczyć schorzenia dodatkowe oraz niedobory:

• Morfologia

• Sód

• Potas

• Kreatynina

• Kwas moczowy

• Mocznik

• Lipidogram – LDL, HDL, trójglicerydy

• Glukoza (krzywa)

• Insulina (krzywa)

• TSH

• FT3

• FT4

• Witamina D3-25OH

• Witamina B12

• Kwas foliowy

• Wapń

• Magnez

• Testosteron całkowity i wolny

• SHBG

• Prolaktyna

• Estradiol

• Progesteron

• LH

• FSH

• ASPAT

• ALAT

• Fosfataza zasadowa

• Kortyzol

• PSA wolne i całkowite

• DHEA’s

Badania powinny być wykonywane rano, na czczo. Następnie odbywa się wizyta z badaniem andrologicznym. Po zakwalifikowaniu pacjent otrzymuje hormonalną terapią zastępczą, w zależności od preferencji pacjenta oraz wskazań możliwe jest otrzymywanie leków w formie iniekcji domięśniowych, plastrów, żelów czy tabletek. Pomimo, iż najpopularniejszą formą podawania leku są iniekcje domięśniowe to inne sposoby są równie dobre, jednak wdrożenie każdej z postaci wymaga każdorazowej konsultacji lekarskiej odnośnie wad i zalet danej z form. W trakcie terapii możliwa jest zmiana formy podawania leków.

Przeciwwskazania

Wyróżniamy przeciwwskazania bezwzględne i względne do włączenia hormonalnej terapii zastępczej.

Do przeciwwskazań bezwzględnych zaliczamy (10):

• Nowotwory u kobiet: rak jajnika, rak endometrium, rak piersi (także łagodne choroby piersi) oraz przypadki raka piersi u krewnych pierwszego stopnia

• Rak jelita

• Rak jądra, rak prostaty

• Czerniak

• Choroba zakrzepowo- zatorowa, przebyte epizody zatorowości płucnej, zaburzenia krzepnięcia

• Endometrioza

W przypadku pacjentów z poważnymi chorobami współistniejącymi takimi jak: niewydolność serca, cukrzyca konieczna jest dodatkowa konsultacja specjalistyczna, u kobiet ważna jest kontrola ginekologiczna. Należy pamiętać, że nawet w przypadku pacjentów z przeciwwskazaniami względnymi, można włączyć terapię hormonalną o ile przewidywane zyski przewyższą ryzyko związane z terapią.

Regularne kontrole, czyli profilaktyka powikłań

Właściwie zakwalifikowani pacjenci poddani hormonalnym terapiom zastępczym zgłaszają znaczną poprawę jakości życia. Jednak równowaga hormonalna w naszym organizmie ulega częstym wahaniom, dlatego też konieczne jest przeprowadzanie regularnych kontroli lekarskich i wykonywanie regularnych badań laboratoryjnych krwi. Na początku terapii ważne jest, aby te kontrole były częste. Na początku terapii pierwsze kontrolne oznaczenie poziomu hormonów zaleca się nawet po 3-4 tygodniach. Kolejne kontrole powinny odbywać się co ok 6-8 tygodni w zależności od dawki przyjmowanego hormonu. Oprócz badań hormonalnych ważna też jest okresowa kontrola parametrów wątroby, glukozy na czczo lub lipidogramu. W przypadku wystąpienia działań niepożądanych konieczne jest częstsze wykonanie badań. Ilość powikłań uzależniona jest od dawki oraz od czynników zmiennych osobniczo. Pacjenci powinni zdawać sobie sprawę, że w przypadku zaobserwowania jakichkolwiek niepokojących zmian w swoim zdrowiu czy samopoczuciu powinni zgłosić się na wcześniejszą kontrolę!

Jednym z możliwych działań niepożądanych związanych ze stosowaniem terapii testosteronem jest zwiększenie stężenia hemoglobiny i hematokrytu, dlatego tak ważna jest okresowa kontrola morfologii. U kobiet najczęstszymi działaniami niepożądanymi hormonalnej terapii zastępczej może być: retencja wody, tkliwość piersi, bóle głowy, zmiany nastroju, niewielkie krwawienia z dróg rodnych lub trądzik (11). Z kolei u mężczyzn oprócz zmian w nastroju, retencji wody czy trądziku obserwuje się objawy takie jak nadmierne wypadanie włosów czy zespół bezdechu sennego (12).

Czemu opieka lekarza jest ważna?

Obecnie obserwujemy niebezpieczny trend związany z włączaniem hormonów bez odpowiednich wskazań w dużych dawkach przez osoby bez wykształcenia medycznego, czyli dietetyków lub trenerów lub co gorsza- włączanie hormonów na własną rękę. Ponadto kolejnym niebezpiecznym zjawiskiem jest przyjmowanie leków, zwłaszcza hormonów spoza apteki lub leków, które nie znalazły zastosowania u ludzi, jedynie w weterynarii. Preparaty z niepewnego źródła są często niesterylne lub zanieczyszczane innymi substancjami, a ich stosowanie obarczone jest zwiększonym ryzykiem odczynów poiniekcyjnych, zapalenia i ropni tkanki podskórnej, w skrajnych wypadkach ciężkimi ogólnoustrojowymi reakcjami z posocznicą włącznie. U pacjentów stosujących preparaty nieapteczne lub hormony w dużych dawkach, dużym problemem jest nadkrwistość, która grozi zwiększonym ryzykiem powikłań zakrzepowo- zatorowych. U pacjentów u których występuje nadkrwistość konieczne jest częstsze monitorowanie morfologii krwi, a w przypadku zaobserwowania objawów takich jak: bóle i zawroty głowy, szumy uszne, zmniejszona tolerancja wysiłku lub innych należy rozważyć konieczność wykonania upustu krwi – również dostępny w Revital.Clinic, pod opieką hematologa.

Należy pamiętać, że tylko stała opieka lekarska oraz preparaty apteczne gwarantują nam bezpieczeństwo terapii hormonalnej. Prowadzenie terapii przez osobę bez odpowiedniego przygotowania grozi powikłaniami takimi jak: bezpłodność, cukrzyca, choroba nowotworowa, uszkodzenie wątroby, zaburzenia nastroju i inne. Każda osoba, która zaleca pacjentowi leki na receptę musi mieć na tyle dużą wiedzę i przygotowanie merytoryczne, aby być gotowym do tego, aby leczyć powikłania swoich pacjentów, ponadto zalecenie leczenia związane jest z odpowiedzialnością prawną, w przypadku lekarza jest to odpowiedzialność karna, cywilna i zawodowa.

Podsumowanie

Hormonalna terapia zastępcza jest świetnym rozwiązaniem i polepsza znacznie jakość życia pacjentów u których istnieją wskazania w postaci niedoborów hormonalnych. Pamiętajmy jednak, że decyzja o włączeniu powinna być podjęta wspólnie przez pacjenta i lekarza i tylko stała opieka specjalistyczna i badania są w stanie zagwarantować pacjentowi komfort i bezpieczeństwo. Poniżej pis procedury HTZ dla Pacjentów Revital.Clinic.